ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 6، شهریور 1402 ، شماره پی در پی 88

بررسی مؤلفه های مثبت اندیشی در غزلیات صائب تبریزی بر مبنای نظریۀ مثبت نگر مارتین سلیگمن

صفحه (119 - 143)
ام‌البنین قربانی ، عفت نجار نوبری (نویسنده مسئول)، فریده محسنی هنجنی ، افسانه لطفی عظیمی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1401

چکیده

زمینه و هدف: روانشناسی مثبتگرا یکی از جدیدترین گرایشهای علم روانشناسی است که با تمرکز بر استعدادها و توانمندیها و ارزشهای منحصربفرد انسانی، به دنبال ارتقای سلامت و بهبود کیفیت زندگی است و با شناخت و طبقه بندی قابلیتها و فضیلتها و کشف زوایای پنهان وجودی انسان، او را در بهره گیری از نیروهای نهفتۀ درون و برون یاری میکند. روانشناسی مثبتگرا مفاهیمی همچون خرد، عشق، مهرورزی و نوع‌دوستی، شادکامی، بردباری، خوشبینی، و امید را در بر میگیرد و در تثبیت و تعمیم آنها میکوشد. ادبیات فارسی نیز همواره مفاهیمی از این دست را در خود پرورانده و ارائه داده است. صائب تبریزی یکی از شاعرانی است که در آثار خود به این موضوعات نیز پرداخته است. بر این اساس هدف این پژوهش بررسی مؤلفه های روانشناسی مثبت‌نگر و همسویی آنها در غزلیات صائب تبریزی با هدف ادغام آرای روانشناسی نوین با نظریّات روانشناسی اصیل موجود در فرهنگ خودی است.

روش مطالعه: این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و ارائۀ نمودار دایره ای انجام گرفته است. در راستای هدف پژوهش، به بررسی غزلیات شش جلدی صائب تبریزی به تصحیح محمد قهرمان (1364)، انتشارات علمی و فرهنگی پرداخته شده است.

یافته ها: در پایان بررسی غزلیات صائب و شرح و تفاسیر آن و تبیین مؤلفه های روانشناسی مثبت‌نگر، مضامینی که دقیقاً با این مؤلفه ها همخوانی دارند، تحلیل شده و مشخص گشت میان مفاهیم روانشناسی مثبت‌نگر سلیگمن و این مفاهیم در غزلیات صائب تا حدّ زیادی همسویی وجود دارد. بسامد این فضیلتهای ششگانه در اندیشه و کلام او بترتیب عبارتند از: انسانیت (33 درصد)، تعالی و معنویت (20 درصد)، عدالت (15 درصد)، شجاعت (12 درصد)، خرد و دانش (10 درصد)، و میانه روی (10 درصد).

نتیجه گیری: براساس یافته های پژوهش حاضر میتوان نتیجه گرفت آنچه امروزه اندیشمندان غرب تحت عنوان روانشناسی مثبتگرا ارائه کرده اند، در آثار ادبی ایران زمین، از جمله غزلیات صائب تبریزی، با شواهدی دلکشتر و زیباتر دیده میشود، که با انسجام و استفادۀ روزمره از مفاهیم آن اشعار میتوان، بصورت کاربردی از آثار روحی و روانی آن بهره مند شد. در واقع نتایج به دست‌آمده نشان میدهد بسیاری از دانشهای مدرن که ریشۀ آنها در تمدن نوپای غرب جستجو میشود، قرنها پیش در گنجینۀ فرهنگ اسلامی- ایرانی موجود بوده است.

کلمات کلیدی
مارتین سلیگمن , صائب تبریزی , روانشناسی مثبت , مثبت اندیشی , غزلیات صائب.

• اسماعیلی، مریم و یزدانی، محمد (1395)، «مطالعۀ تطبیقی فضایل اخلاقی ششگانه در روانشناسی مثبت و نهج‌البلاغه»، فصلنامۀ مطالعات اسلام و روانشناسی، بهار و تابستان، شمارۀ 20، صص 149-157.
• اشنایدر، سی آر و لوپز، شین جی (1390)، معنویت و روانشناسی مثبت، تهران: کنکاش.
• بایرن، راندا (۱۳۸۹)، راز، ترجمۀ الهه مرعشی، تهران: حافظ زمین.
• بک، آرون، (۱۳۸۴)، عشق هرگز کافی نیست، ترجمۀ مهدی قراچه داغی، تهران: آسیم.
• بن شاهار، تال (1393)، خوشبخت‌تر، ترجمۀ لیدا سیاهپوش، تهران: فریور.
• بیابانی، محمد (1387)، «معرفت خدا در روایات الکافی» همایش بین‌المللی ثقه الاسلام کلینی.
• جعفری، اصغر و الیاسی، الهام (1400)، «پیش‌بینی صداقت در روابط زناشویی براساس کفایت اجتماعی و سلامت معنوی با نقش واسطه ای امید در دانشجویان متأهل» پژوهشنامۀ روانشناسی مثبت، (4) 7، صص 55-70.
• دایر، وین (1392)، زنده باد خودم، ترجمۀ بدری نیک فطرت، تهران: دایره.
• سلیگمن، مارتین (1389)، شادمانی درونی، ترجمۀ مصطفی تبریزی و دیگران، تهران: دانژه.
• سلیگمن، مارتین (۱۳۹۱)، خوش‌بینی آموخته شده، چگونه میتوان ذهنیت و زندگی خود را تغییر داد، ترجمۀ فروزنده داورپناه و میترا محمدی، تهران: رشد.
• سلیگمن، مارتین (۱۳۹۴)، شکوفایی روانشناسی مثبتگرا، ترجمۀ امیر کامکار و سکینه هژبریان، تهران: روان.
• سیف، علی‌اکبر (1387)، روانشناسی پرورشی، تهران: آگاه.
• شعاری‌نژاد، علی‌اکبر (1375)، فرهنگ علوم رفتاری، تهران: امیرکبیر.
• صائب تبریزی، محمدعلی (۱۳64)، دیوان غزلیات، به کوشش محمد قهرمان، شش جلد، تهران: علمی و فرهنگی.
• فرانکن، رابرت، (۱۴۰۰)، انگیزش و هیجان، ترجمۀ حسن شمس اسفندآباد و همکاران، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
• کار ، آلن (۱۳۸۵)، روانشناسی مثبت علم شادمانی و نیروی انسانی، ترجمۀ حسین پاشا شریفی و جعفر نجفی زند، تهران: سخن.
• گلپرور، محسن و بهاری، وحیده، (۱۳۹۳)، «تأثیر آموزش کیفیت زندگی بر مؤلفه های سرمایۀ روانشناختی دانشجویان دختر»، مجلۀ مطالعات زن و خانواده ، (1) 2، صص ۹۲-۷۳.
• لیمون، آوریل و ‌مک ماهون، گلادینا، (۱۳۹۱)، مثبت‌اندیشی، ترجمۀ مهدی دوایی و شیرین کوهپایه، تهران: سخن.
• لینلی، آلکس و ژوزف، استفن، (۱۳۸۸)، روانشناسی مثبت در عمل، ترجمۀ احمد برجعلی و سعید عبدالمالکی، تهران: پنجره.
• مگیار-موئی، جینا ال (۱۳۹۷)، فنون روانشناسی مثبتگرا، ترجمۀ فرید براتی سده، تهران: رشد.
• میتال، راکش (1385)، فرهنگنامۀ افکار مثبت: کلمات چه میگویند؟، ترجمۀ مینا اعظامی، تهران: نسل نواندیش.
• هدفیلد، ژ. آ (۱۳۷۲)، اخلاق و روان، ترجمۀ علی پریور، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
• Peterson; Christopher; Seligman Martin E.P. (2004). Charater strengths and virtues. Oxford University Press. pp.76-77.
• Seligman M.E.P., & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive Psychology: An Introduction, american psychologist, 55, 5-14.
• Rawls, John. (2001). Justice as Fairness: A Restatement. Cambridge. Harvard University Press.